Cenakelkerk

Het meest in het oog springende monument van de Heilig Landstichting is ongetwijfeld de Cenakelkerk. Met zijn stralend witte gevels en torens domineert het gebouw de bossen van de omgeving en is al een eeuw lang het oriëntatiepunt voor de kerkgangers.

De kerk is in 1915 ingewijd. Belangrijkste architect was Jan Stuyt, met wie oprichter van het park Arnold Suys en artistiek adviseur Piet Gerrits al geruime tijd in contact stonden. Er was gekozen voor een koepelkerk met zijkapellen, een koor dat werd afgesloten met een absis en een entree met narthex geflankeerd door twee torens. Vanwege de oosterse aspecten is de kerk een prachtig voorbeeld van oriëntalisme in Nederland. Zij is niet alleen een Rijksmonument, maar onlangs is zij ook opgenomen in een lijst van de mooiste kerken van Nederland.

Die waardering danken we in belangrijke mate aan de inbreng van Piet Gerrits. In de jaren 1915-1930 heeft hij de hele kerk voorzien van een indrukwekkend geheel van schilderingen en mozaïeken. Terwijl het devotiepark het leven van Jezus tot aan zijn dood in beeld brengt, tonen de schilderingen en mozaïeken in de kerk wat er na de dood van Jezus gebeurd is. In de drie kapellen aan de noordkant zien we Jezus die na zijn dood en verrijzenis gaat naar de vrouwen die treurend terugkeren van het lege graf, naar de apostelen die bij het meer van Tiberias aan het vissen zijn, en naar enkele leerlingen met wie hij bij Emmaüs de maaltijd deelt. In het centrale gewelf daalt de heilige geest in de gedaante van een duif neder, zodat de apostelen aan hun zendingswerk kunnen beginnen. De drie kapellen aan de zuidkant brengen Jezus' hemelvaart in beeld, de bekering van Saulus en het sterfbed van Maria. In het schip, op de wanden onder de koepel, wordt het verhaal verteld van de prediking door de apostelen Petrus en Paulus, van het eerste concilie te Jeruzalem en van de dood van Stephanus, de eerste martelaar. Het grote mozaïek in de absis brengt het nieuwe paradijs in beeld, de hemel die door Jezus' lijden en dood weer toegankelijk is geworden voor de mensheid.

Behalve voor de aankleding heeft Piet Gerrits ook voor de inrichting gezorgd. Hij ontwierp altaren, tabernakel, kruisbeelden, kandelaars, monstrans, ciborie, kelken en ander kerkelijk vaatwerk.

Het artistieke oeuvre van Gerrits is tot stand gekomen tussen twee polen. Soms conformeert de kunstenaar zich aan de principes van de school van Beuron, waarbij geometrische grondvormen, symetrie, herhaling van beeldelementen en dichte achtergrond uitgangspunten zijn. Daarvoor kiest hij vooral wanneer hij de hemel in beeld brengt, zoals in de koorschildering van de Nebokerk die tegen 1930 tot stand kwam. Wanneer hij het leven op aarde in beeld brengt kiest hij in de regel voor een realistische vertellende trant, met veel variatie in houding en gebaar en met een ruimtelijk opgezet decor. In de Cenakelkerk vertelt hij het verhaal van Jezus en de apostelen in die levendige realistische stijl. Alleen het koor, waar hij de hemel in beeld brengt, staat met zijn gouden achtergrond, symetrie, herhaling van beeldmotieven zoals gestileerde palmbomen, wolkjes en bijna identieke engelen, dichter bij de stijlprincipes van Beuron. Zo zijn de schilderingen en mozaïeken het resultaat van een weloverwogen visie van een kunstenaar die leefde tussen hemel en aarde.

Dr. Leo Ewals
Juli 2017