Een tekening van Piet Gerrits

Piet Gerrits, Mijn God, Mijn God.., tekening, ges. ged. r.o. met opdracht

Onlangs ontving onze stichting een bijzondere tekening van Piet Gerrits. Een voorstelling met een harpspelende David en een gekruisigde Jezus. De tekening is voorzien van een opdracht: Voor N. A. Savenij (sic). In hoge waardering Piet Gerrits '54 Dat David (ca 1010-970) en Jezus, die duizend jaar later leefde, in een compositie bij elkaar zijn gebracht is op zich niet verwonderlijk. Jezus was via zijn moeder een afstammeling of 'zoon' van David, zo deelden Matteüs en Lucas mede aan het begin van hun evangelies. Hij werd door zijn tijdgenoten ook diverse malen aangesproken als 'Zoon van David' (Matteüs 15:22, Matteüs 20:30 en Marcus 10:47). Bovendien beschouwde Jezus zich als de Messias, die was aangekondigd door Samuel in zijn profetie over de nakomelingen van David (2 Samuel 7:12-16). Jezus was dus zowel via de bloedlijn als spiritueel de zoon van David.

De verbinding in deze compositie tussen David, aan wie de psalmen worden toegeschreven, en Jezus gaat echter verder. Gerrits heeft namelijk enkele versregels in beeld gebracht uit psalm 22, een klaagzang gericht aan God. Die psalm begint met de woorden:'Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten...'. Dat zijn ook de woorden die Jezus sprak toen hij aan het kruis hing. Vandaar dat Jezus is afgebeeld, aan het kruis genageld, het gezicht smartelijk ten hemel gericht en de mond geopend om zijn klacht te uiten.
In dezelfde psalm lezen we de expressieve passage van de psalmist die in zijn ongeluk uitroept: 'een troep honden is om mij heen; rond mij hokt de wreedaardige bende die mijn handen doorstak en mijn voeten. Al mijn beenderen kan ik tellen en zij komen mij zien mij bekijken, zij verdelen samen mijn kleren: er wordt om mijn mantel geloot' (vs. 17-19). Ook dat weerspiegelt zich in de compositie: we zien de stigmata in Jezus' handen en voeten en we kunnen de ribben tellen. Daarmee wordt dus het profetisch karakter van psalm 22 in beeld gebracht: Jezus heeft volbracht wat er al sinds eeuwen geschreven stond.

De verbinding van het oude en nieuwe testament is een essentieel gegeven van het christelijk geloof. In het devotiepark Heilig Landstichting, waarvan Piet Gerrits adviseur en uitvoerend kunstenaar was, was dat gegeven aanvankelijk ook nadrukkelijk aanwezig, onder meer in de Nazarethkapel (binnenkort hierover een apart artikel op onze website). Door te benadrukken dat de gebeurtenissen van het nieuwe testament de logische voortzetting zijn van wat in het oude testament was voorspeld, zette het christendom zich af tegen de twee andere monotheístische godsdiensten, die dat niet aannamen. Tegen die achtergrond heeft deze tekening dus een polemisch accent.

W. van Haecht, De Psalmen, titelpagina, editie 1680

Piet Gerrits, Mijn God, Mijn God...., tekening, uit: 't H.Land, sept. okt. 1919.

Het bij elkaar brengen in één afbeelding van de gekruisigde Christus en de harpspelende David is niet nieuw in de religieuze kunst. Op de frontpagina van de psalmeditie die de Amsterdamse drukker en uitgever Cunradus in 1680 publiceerde, met de eerder door W. van Haecht samengestelde tekst, is dit thema ook in beeld gebracht (afb.2). Gerrits zelf had het thema in 1919 behandeld (afb. 3). Zijn compositie werd afgedrukt in het september-oktobernummer van 1919 van het tijdschrift 't Heilig Land. In het onderschrift verwijst hij naar psalm 22 van David.
Het is interessant de twee composities te vergelijken. In 1919 zien we Christus die hangt aan het kruishout, in een realistisch-expressieve stijl. In 1954 heeft Gerrits gekozen voor een gaffelkruis dat is opgenomen in een aureool van lichtbundels. Alsof Christus al is verrezen en in de hemel opgenomen. Het realisme is ook getemperd door een zekere stilering. Zo zijn de ribben schematisch weergegeven. Door het duidelijker in beeld brengen van stigmata en ribben, wordt de samenhang tussen de tekst van de psalmist en het lijdensverhaal van Christus versterkt.

Rechts onder op de tekening van Gerrits staat een opdracht aan N. A. Savenij (sic). Nicolas - Johannes - Adrianus Savenije was een musicus die samen met enkele vrienden in 1918 aan de wieg heeft gestaan van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Hij was de eerste secretaris van het genootschap en zou met zijn altviool orkestlid blijven tot zijn pensionering in 1957 (cf. Het Vrije Volk, 5 juni 1958). Hij was een godsdienstig persoon en groot liefhebber van religieuze beeldende kunst, literatuur en kerkmuziek en dus ook een oprechte fan van de H. Landstichting.
In 1954 bracht hij zijn vakantie door op de Landstichting in het Pelgrimshuis Casa Nova. Hij wilde onder meer zijn zoon Mike meer kennis van de Bijbel bijbrengen. Tijdens dat verblijf leerde hij Piet Gerrits kennen. De twee hadden elkaar al snel gevonden: ze hadden gemeenschappelijke interesses en deelden eenzelfde religieuze overtuiging. Vandaar dat Gerrits hem 'met hoge waardering' een tekening schonk. Zoon Mike, die toen 8 jaar was, heeft het gebeuren nooit vergeten en was er gelukkig mee dat hij de tekening en het verhaal dat erbij opgetekend werd, kon laten terugkeren naar de H. Landstichting, de plek waar het allemaal begonnen was.
Onze stichting heeft de tekening in dank aanvaard en ondergebracht bij het Katholiek Documentatie Centrum, waar het archief van Piet Gerrits wordt bewaard.

Dr. Leo Ewals
Maart 2019